Page 37 - La Naturaleza como inspiración

HET VERZAMELEN VAN DE COLLECTIE
In de achttiende eeuw werden verzamelingen bij- eengebracht in rariteitenkabinetten steeds weten- schappelijker en beter systematisch geordend. Van Berkhey volgde het voorbeeld van naturalisten van de ‘Verlichting’ door belangrijke collecties op dat gebied aan te leggen. Hij verzamelde boeken en al- lerlei soorten materialen, en beschikte ook over een prachtige collectie fraaie tekeningen en gravures. Deze werden systematisch geordend om de diver- siteit aan dieren, planten en fossielen te illustreren en vast te leggen.
Omdat hij niet zelf alle bekende soorten kon schilderen – er waren er al zoveel – startte hij al vroeg met de aankoop van collecties van voorstellin- gen ervan in gravures, tekeningen en prenten. Zijn verzameling groeide uit tot meer dan 7000 stuks. Zelf maakte hij ongeveer 400 tekeningen, waarvan 296 als aquarel, in Oost-Indische inkt en loodwit, nagenoeg allemaal van dieren. Daarnaast maakte hij ongeveer 100 afbeeldingen van planten, mineralen, gesteenten en kostuums. Van Berkhey verzamelde ook tekeningen van exotische soorten, die tijdens commerciële en wetenschappelijke Nederlandse ex- pedities waren ontdekt, en ook losse schilderijen en tekeningen van de hand van naturalisten en artsen.
De collectie van Van Berkhey wordt gezien als be- langrijke getuigenis van jarenlange inspanningen om de natuur door middel van beeldende kunst en druk- technieken te beschrijven en te vergelijken. De oud- ste afbeeldingen in zijn verzameling doen vermoeden dat hij probeerde er achter te komen aan welke ei- sen natuurillustraties moesten voldoen. Zijn collectie omvat een aantal prenten van A. Dürer of uit diens atelier. Maar er zijn ook eerste drukken, geïllustreerd met houtsneden van zestiende-eeuwse naturalisten, zoals G. Rondelet (1507-1566), K. Gessner (1516-1565) en U. Aldrovandi (1522-1605). Ook verzamelde Van Berkhey diepdrukgravures, waarvan een aantal met aquarel is ingekleurd. Dit was gebruikelijk in de 17de
eeuw; de lithografie en vierkleurendruk werden pas een eeuw later uitgevonden.
Zoals eerder vermeld werden drie catalogi ge- drukt voor de verkoop van de collectie van Van Berkhey. De eerste catalogus betrof de bibliotheek, de tweede de tekeningen, gravures en illustraties van planten, dieren, mineralen, gesteenten en fos- sielen, en de derde de overige objecten in de col- lectie. De catalogi, alle uitgevoerd met titelbladen in het Nederlands en het Latijn, verschillen sterk van elkaar.
De titel van de tweede catalogus luidt: “Eerste catalogus van de uitgebreide systematische natuur- historische verzameling, bestaande uit tekeningen, gravures en illustraties gemonteerd in passe-partout, van allerlei soorten dieren en planten, systematisch gerangschikt en zorgvuldig afgestemd op het formaat van de atlasplaten en gepresenteerd in meer dan 160 mappen met speciale hoezen, verzameld, voorbereid en gerangschikt op orde gedurende meer dan veertig jaar”. Johannes le Francq van Berkhey wordt ver- meld als de auteur. Daarnaast worden de namen genoemd van zes bemiddelaars die in Amsterdam commerciële activiteiten ontplooiden.
Deze catalogus van 200 pagina’s is in 1784 in Am- sterdam uitgegeven. In de inleiding legt Van Berkhey uit dat de beschrijving van de collectie een lastige taak was die veel geduld had gevergd, en dat hij had geprobeerd ‘een soort systematische orde’ aan te houden. Vanuit de overtuiging dat er nergens anders een systematisch geclassificeerde collectie bestond probeerde hij “een geordende verzameling van teke- ningen en prenten” te vormen. Ook legt Van Berk- hey uit hoe de collectie tot stand was gekomen. Zijn uitspraak: “sindsdien heb ik zoveel werken van ver- schillende auteurs verworven als mijn middelen en de omstandigheden het mij toelieten, en probeerde ik mooie prenten te vinden (...) en heb ik vele ande- ren van mijn eigen hand toegevoegd”3 bevestigt dat zijn collectie moet worden geïnterpreteerd “als een
35